Bankaların sektördeki paylarının değişimi...

Bankacılık sektöründe katılım ve yatırım bankalarının payı artmaya devam ediyor. Son 10 yılda sektördeki banka sayısı 49'dan 62'ye yükselirken bu 13 adet artışın 7 tanesi yatırım bankası, 5 tanesi katılım bankası geri kalan 1 tanesi de mevduat bankası kategorisinde oldu. 

Yeni oyuna giren bankaların (da) etkisiyle katılım bankalarının payı %54, yatırım bankalarının payı ise yüzde 41 arttı (Aralık 2014-Haziran 2024).

Grafik orantısal olarak çok doğru bir görünüme sahip değil, özet olarak bankaların paylarının nereden nereden geldiğini gösteriyor. 

BDDK 'Aylık Bankacılık Sektörü Verileri'nden detaylı incelemeler yapılabilir.

Hamiş: Veriler virgülden sonra tek haneye indirgendiği için yuvarlama sebebiyle toplam 100'den farklı çıkabilir. 2024/06 yuvarlama öncesi veriler 85,97+8,06+5,97=100 iken tabloda toplam 101 misal.

Mevduatın %6,83'ü altın...

Bankacılık sektöründeki mevduatın büyüklüğü Mayıs sonu itibarıyla 16,5 trilyon TL oldu. Katılım bankalarının topladığı fonlar 1,6 trilyon seviyesinde ve katılım bankaları bankacılık sektöründe bu kalemde %9,5 paya sahipler. 

Bankacılık sektöründeki 100 liralık mevduatın 6,83'ü altın olarak tutuluyor. Sektörün bilançosunda 35 milyar dolarlık değerle önemli bir kaynak durumunda altınlar...

İnternetten altın satın almayı sevdik...

Haziran ayında 79 bin adet ve 1 milyar 96 milyon TL'lik işlem ile internetten altın satın alım işlemi gerçekleşti. Sepet ortalamasının 14 bin TL olduğu internetten altın alışverişinde 2024 ortalaması aylık 100 bin adet işlem+aylık 1 milyar TL ciro. 

Aşağıdaki tabloda ülke genelinde tüm sektörlerde 1 ayda kartlarla yapılan işlemlere ait yuvarlanmış veriler mevcut. Enflasyon farkı düşülünce reel olarak alışveriş tutarının artmakta olduğu görülüyor (Kredi kartı + banka kartı, yerli kartlar, nakit çekimler hariç sadece yurtiçi alışveriş işlemleri).

Genelde kartla alışveriş adet ve tutarları arttığı gibi, özelde internetten altın alışverişi de istikrarlı bir şekilde artmakta...

Detaylı bilgiler için Bankalararası Kart Merkezi internet sitesi ziyaret edilebilir: bkm.com.tr

Altın rezervlerinin payı %38,5

Merkez Bankası'nın altın rezervleri geçen haftaya göre 7 ton, geçen aya göre 14 ton azalarak 762 tona geriledi. Altınların TCMB toplam resmi rezerv varlıkları içindeki payı %38,5 oldu. Swap ve kamu dövizleri düştükten sonra net rezervlerin artıya geçmesi, 16 milyar dolara ulaşması güzel haberler. 

Bankacılık sektöründeki personel giderleri...

210 bini aşan personel sayısı ile (Mayıs) bankacılık sektörü, her şeyin son derece şeffaf olduğu, kayıt dışılığın uğramadığı, ülkemizin gözbebeği olması gereken bir sektör. Personelin %90'ı yükseköğretim mezunu ve 45 yaş altı, erkek/kadın oranı yarı yarıya, eğitimli, nitelikli genç bir yapı...

Bankaların personel giderlerine bakıldığında, geçen yılın aynı dönemine göre mevduat bankalarındaki artış yüzde 91, katılımlardaki artış yüzde 104, yatırım bankalarındaki artış ise yüzde 120 olarak görülüyor. Son zamanlarda oyuna yeni giren yatırım bankalarının sayısının arttığı, bunların da mevduat ve katılım bankalarından daha yüksek ücretlerle personel transferleri yaptıkları malum...

Yatırım bankalarının kredi kullandırımlarındaki yüksek artışa rağmen kredilerinin takip oranlarındaki düşüş, yüksek personel giderlerine rağmen kârlılıklarını katlamaları takdire şâyan (Geçen yılın ilk 5 ayı ile karşılaştırınca).

Çok yüksek standartlarda ve her şeyiyle kayıt dışılıktan uzak çalışan sektör, her şeyin iyisini hak ediyor...

Altın üretimi hakkında 1-2 not...

Dünya genelinde madenlerden her sene yaklaşık 3 bin 500 ton altın çıkarılarak piyasalara sunuluyor. Şu an 1 onsu (31,1 gramı) 2 bin 400 dolar altının üretim maliyeti bölgeden bölgeye farklılıklar olsa da tüm maliyetler dahil 1.350 dolar olarak hesaplanıyor. 

Ülkemizde altın üretimi ilk defa 2001 yılında başladı, yıllık ortalama 30-35 ton üretim ile dünyada yaklaşık yüzde 1 paya sahibiz (İlk 3: Çin 400 ton, Avusturya ve Rusya 300'er ton/yıllık üretim). 

Fiziki altına talep çok fazla, ülkemizdeki üretim talebi karşılamaktan o kadar uzak ki, ihraç edilen miktar düşüldükten sonra, 2022 ve 2023'de 488 tona yakın net ithalatımız oldu. 

Dünyada 4 ülkenin üretimi, talebi karşılamaktan oldukça uzak kalıyor: Hindistan, Çin, Türkiye ve ABD. Üretimle talep arasındaki açık da ithalat ile karşılanmak zorunda ancak malumdur ki ilk 3 sıradaki ülke için tonu ~80 milyon dolarlık fevkalade değerli bir malın ithal edilmesinin ülkeye maliyeti yüksek. Dolayısıyla sıkı altın ithalatı düzenlemeleri, aylık altın ithalatı kotaları vs. sadece bize özgü uygulamalar değil.

Altın bankacılığı (güvenilir kurumlar aracılığıyla kaydî altın alımı) bu aşamada fiziki altına talebin önünü almak için en güçlü alternatif. Bankaların şu an altın hesaplarında yaklaşık 40 milyar dolarlık -500 tonluk- yastıkaltına gitmekten kurtarılmış bir altın birikimi mevcut. Öncelikle bankaların bu altınları değerlendirmek konusunda çözüm bulmaları, sonra da bankalara kaydî altın işlemlerinde  teşvikler sunulması gerekiyor.   

Daha detaylı bilgilere şu kaynaklardan ulaşılabilir: 

Küresel altın üretimi, ülkelerin fiziki altın talebi: Dünya Altın Konseyi

Türkiye maden üretimi ve altın ithalatı: BİST

Türkiye altın ihracatı: TÜİK Dış Tic. İstatistikleri

Türkiye'deki madenler: Altın Madencileri Derneği

  

Bankaların Mayıs Karnesi

Banka türlerine göre bankaların 5 aylık performanslarında öne çıkanlar:

En dikkat çekici husus kârlılıkta; mevduat ve katılım bankaları geçen seneye göre kârlılıklarını yüzde 15-20 bandında artırırken yatırım bankalarındaki artış yüzde 115 oldu,

Kârdaki bu artışın en önemli sebebi kullandırılan krediler olarak görünüyor. Kredilerde mevduat ve katılım bankalarındaki artış yüzde 40-45 bandında iken yatırım bankalarındaki artış yüzde 65 oldu.

Yatırım bankalarının kredilerdeki artışa rağmen takipteki alacakları -artmak bir yana- azaldı. Mevduat bankalarında yüzde 1,64, katılımlarda yüzde 1,01 olan bu oran, yatırım bankalarında 0,74'ten 0,64'e geriledi!

Özet: Krediye talebin çok yüksek olduğu bu dönemde yatırım bankaları fırsatı iyi değerlendirip yüksek kullandırım ve düşük takip oranlarıyla çok güzel bir performans sergiliyorlar.

BDDK Aylık Bankacılık Sektörü Verileri'nden detaylı bir şekilde analiz yapılabilir: https://www.bddk.org.tr//BultenAylik 

Rezervlerinde en çok altını olan 10. ülkeyiz

Merkez Bankası'nın (TCMB) altın rezervleri 2024'te 793 ton ile tarihin en yüksek seviyesini gördü. TCMB'nin rezervlerinin yüzde 39'u altın. Altın rezervlerinde son bir iki aydır düşüş görsek de halen 700 tonun üzerindeki brüt altın rezervi ile dünyada en çok altın rezervi olan 10. ülke konumundayız (ABD 8.133 ton, Almanya 3.351 ton, İtalya 2.451 ton, Fransa 2.437 ton, Rusya 2.335 ton, Çin 2.264 ton, İsviçre 1.040 ton, Japonya 846 ton, Hindistan 831 ton). Bu altınların yaklaşık yüzde 70'i TCMB malı altın iken yüzde 25'i bankalara ait altınlar ve kalan yüzde 5'i de Hazine'ye ait altınlardan oluşuyor, "brüt"ten kasıt bunların toplamıdır; mülkiyetten bağımsız hepsi Uluslararası Rezervler içinde gösterilmekte. 

Bankalar altınlarını değerlendirmekte bir çıkış yolu bulabilirse altın hesaplarını artırabilirler, zorunlu karşılık kapsamında TCMB'ye daha çok altın verebilirler. Nitekim TCMB'nin "Rezerv Opsiyonu Mekanizması" kullandığı 2014 yılında TCMB'de bankalara ait 413 ton altın bulunuyordu. Bu miktara yeniden ulaşıldığını düşünün, üzerine bir de TCMB'nin şimdiki kendi malı altınlarını ve Hazine'nin altınlarını ilave ederseniz uluslararası standartlardaki toplam altın rezervi bin tonu aşıyor!  

Rezervleri detaylıca TCMB EVDS'de "Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi Tablosu'ndan inceleyebilirsiniz: https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket

Bankalar sektöre neden altın kredisi vermiyor?

Bankalar, hatırı sayılır miktarda altınları olmasına rağmen bunları altınla iştigal eden firmalara kredi olarak vermek konusunda isteksizler. Mayıs itibarıyla pasifinde 463 ton altını olan bankaların sektöre verdiği altın kredisi 15 ton civarında. 

Bir yanda krediye muhtaç, ihracat yapmak isteyen, büyümek isteyen, İtalya, Çin gibi ülkelerle rekabetçi olmak isteyen, altın yatırımcısının talebini karşılamak için yurtdışına milyarlarca dolar gönderip oradan altın getirten altın sektörümüz, diğer yanda ise kucağındaki yaklaşık 500 ton altınla ne yapacağını bilemeyen, altını âtıl varlık olarak tanımlayan bir bankacılık sektörü var. 

Bankaların, gelirini-giderini, borcunu-alacağını altına endeksleyip altın cinsinden takip eden sektöre altın kredisi vermek istememesinin başında altın sektöründeki firmaları tanımamaları yatıyor. Kayıtdışılığın zirve yaptığı sektörlerin başında gelen kuyumculuk sektöründe hiçbir firma göründüğü gibi olmayabilir. Duvarındaki vergi tabelasında "matrahsız" yazan 2 elemanın çalıştığı minik bir dükkanda patron 300 kilo sermaye altınla (700-800 milyon TL) muhteşem işler yaparken yan tarafındaki önünde son model aracı park edili 15 kişinin çalıştığı ihtişamlı dükkandaki patron batık ve yarın dükkanı açmamaya karar vermiş biri olabilir. 

Dolayısıyla gelir tablosunu bilançosunu analiz edelim, nakit akışı borçluluk oranına bakalım, iş planı pazardaki durumu nedir vb gibi pek çok sorunun cevabı yok altın sektöründe. 

Daha fenası, istihbarat personeli sektördeki diğerlerinden bilgi almaya çalıştığı zaman da karşısına çıkan bilgi verecek kişinin ya diğer kişinin firmanın büyümesini istemeyen sevmeyeni ya da can ciğer kuzu sarması seveni çıkması olasılığı epey yüksek.

Velhasıl, yıllardır, çalıştırdığı 1 adet tezgahtarı kadar vergi vermeyen firmalarla dolu altın sektörü bankalardan kredi istiyorsa, kayıtdışılıktan çıkmalı...  

Banka Kredilerinde Son Durum

Bankacılık sektörü tarafından verilen verilen 100 liralık kredinin 86'sı mevduat bankaları tarafından, kalan 14'ü ise yaklaşık olarak eşit paylarda katılım ve yatırım bankaları tarafından sağlanmış durumda. 

Mevduat bankaları kredi kaleminde kartlara yüklenmiş durumda, işletme kredisinden, taksitli ticari kredilerden çok kredi kartlarında bakiyeleri mevcut.

Katılım bankalarının finansman dağılımları ise çok daha makul-takdir edilesi; sağlanan 100 liralık finansmanın 84'ü işletme, taksitli ticari, yatırım ve dış finansman için sağlanmış.

Bankalar kuyumculuk sektörüne mesafeli durmaya devam ediyorlar, kredilerin sadece yüzde 2,6'sı kıymetli maden kredileri olarak sektöre verilmiş durumda. Son 10 yılda ortalama 2 olan bu oran son zamanlarda artmış gözükse de bu yapay artışın altında altının değerlenmesi yatıyor. ("Altın Kredisi" ayrı bir yazı konusu olacak).

Tablo, bankacılık sektörü tarafından verilmiş 1 milyon TL kredinin banka türleri ve sektörler bazında dağılımını gösteriyor. 2024 Mayıs, BDDK. 

Asayiş berkemal...

Altın ithalatının dengeye oturmasının yanı sıra altın ihracatı da yüz güldürmeye başladı. Mayıs itibarıyla Altın'da -7 aydan sonra- ilk kez bu kadar düşük dış açık gördük: 6,2 ton. 

Haziran ihracat verileri açıklanınca güzel bir sürprizle karşılaşabiliriz. Altında ithalat izin verilen kotanın da (12 ton) altında kaldı, denge lehimize dönebilir.

Altın ithalat verileri BİST'te, ihracat verileri ise TÜİK'te.

   

Bankalardan Mayıs'ta 4 ton altın çıkışı oldu

 

Nisan sonrası fiziki altına talebin azalmaya başlamasının yanı sıra kaydi altın tarafında da bir düşüş gözlemlendi. Fiyatların gevşediği ayda bankalardaki altın miktarının artması beklenirken 5 aylık artış trendi nihayet buldu ve 4 tonu aşkın altın satıldı nette.

Detaya bakınca yurtdışı yerleşiklerin altın miktarlarının 11,7 tondan 11,8 tona çıktığı görülüyor. Yani yurtiçi yerleşikler altın satarken, yurtdışı yerleşikler satmayı bırakın cüzi de olsa altın miktarını artırdı. 

Banka türü açısından bakınca ise katılım bankalarının müşterilerinin satışı 400 kg civarında görülüyor, çıkış büyük ölçüde mevduat bankalarından oldu.

Altın bankacılığının ülkemizdeki "altına olan talebi karşılama oranı"nı artırmamız gerekiyor. Altına yatırım taleplerinin ne kadar çok kısmı -fiziki altına değil de- altın hesaplara yönlenirse, ülkemizin menfaatine.. 

Daha detaylı verileri BDDK Aylık Bülten'den inceleyebilirsiniz: http://www.bddk.org.tr/BultenAylik

Fiziki altına talep düşük seyrediyor

Nisan sonrası Darphane'nin altın üretiminde düşüş devam ediyor. Bu veri piyasayı takip edenlerin izlemesi gereken önemli bir veri. Darphane üretimi kuyumculardan gelen siparişlere göre yapılıyor, kuyumcular da yatırımcılardan gelen talebe göre Darphane'ye sipariş geçiyorlar. Bu sebeple bu veri bize fiziki altına olan talep hakkında önemli bilgiler gösteriyor.

Nitekim yurtiçi yurtdışı altın fiyatındaki fark kiloda -daha önce gördüğümüz 5-6 bin dolarlara nazaran-  400 USD gibi düşük bir seviyede (Premium-11.07.2024-13:00). 

Not:

Şubat 2023'te yayınlanan bir Tebliğ ile *takı hariç* 22 ayar altın basımı sadece Hazine ve Maliye Bakanlığı'na bağlı bir kuruluş olan Darphane'ye verildi. Bu tarihten önce dileyen her şahıs-firma çeyrek vb görünümlü 22 ayar altın basıp satabiliyordu. 

Darphane üretimi ile alakalı istatistikleri buradan inceleyebilirsiniz: https://www.darphane.gov.tr/cumhuriyet-altini 

Rafinerileri ve altın üretimini düzenleyen tebliği buradan inceleyebilirsiniz: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=40085&MevzuatTur=9&MevzuatTertip=5

İnternetten her ay 100 bin adet-1 milyar TL'lik altın satılıyor...

Ülkemizde, 2024 ilk 5 ay itibarıyla, kredi kartlarıyla yapılan toplam alışverişin yüzde 2-3'ü Altın alımında kullanılıyor. Akaryakıtın payının yüzde 6-7 bandında olduğunu hatırlarsak hiç de küçümsenecek bir oran değil. 

Kartlarla altın alımının kuyumcu dükkanlarının yanı sıra e-ticaret sitelerinden yapılması da  hızlı bir şekilde artıyor. 

İnternetten yapılan altın alışverişlerinde son 3 yılın ortalaması aylık 80 bin adet iken 2024'te bu sayı aylık 100 bin adete çıktı. Tutar ise son 3 yılda aylık 208 milyon TL'den 2024'te aylık ortalama 1 milyar TL'ye ulaşmış durumda. 

Hemen her sektörde olduğu gibi kuyumculuk sektöründe de e-ticaret ıskalanmaması gereken yüksek potansiyelli önemli bir alan... 

Detaylı verilere Bankalararası Kart Merkezi'ndeki "Dönemsel Veriler"den ulaşabilirsiniz:  https://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/

Türkiye'de Bankalardaki Altın Miktarını Etkileyen Faktörler

Doç. Dr. Rümeysa Bilgin hocamızla yaptığımız "Türkiye'de Bankalardaki Altın Miktarını Etkileyen Faktörler" başlıklı çalışmamızın ilgililere faydalı olmasını, yeni çalışmalara ışık tutmasını temenni ediyorum.

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3594798